Dijital varlıklara yönelik düzenleme ve denetleme mekanizmalarının yetersizliği, merkez bankalarını dijital varlıkların geleneksel ödeme sistemlerine rakip olmalarının doğurabileceği riskler nedeniyle alternatif araçları araştırmaya zorluyor.

Kripto para birimleri ve sabitcoinlerin güvenilirliğine ilişkin soru işaretleri geçen yıl piyasalarda yaşanan sert dalgalanmalarla artarken, dünya genelinde merkez bankası dijital para birimlerine (CBDC) yönelik çalışmaların da arttığı görülüyor.

Başta gelişmiş ülkeler olmak üzere ticarette fiziksel nakit kullanımın düşmesi ve Facebook gibi büyük teknoloji şirketlerinden gelen kripto para birimi oluşturma girişimleri de merkez bankalarını dijital para birimlerini çıkarma çalışmalarını hızlandırmaya itiyor.

130'dan fazla ülke dijital para birimini çıkarmak için çalışıyor

Bir ülkenin resmi para biriminin dijital hali olarak tanımlanan merkez bankası dijital para birimlerinin para politikasının, finansal istikrar ve uluslararası para sistemi üzerinde önemli etkilerinin olması bekleniyor.

ABD merkezli düşünce kuruluşu Atlantic Council'in verilerine göre, küresel ekonominin yüzde 98'ini temsil eden 130'dan fazla ülke, merkez bankası dijital para birimine yönelik aktif araştırma yürütüyor.

Ülkelerin bu alandaki araştırmalarının hızlandığı dikkati çekerken, Mayıs 2020'de yalnızca 35 ülkenin merkez bankası dijital para birimini değerlendirdiği kayıtlarda yer alıyor.

Merkez bankası dijital para birimi çalışmalarında 64 ülke geliştirme, pilot veya tanıtım olmak üzere ileri aşamada bulunuyor.

11 ülke dijital para birimini piyasaya sürdü

Aralarında Nijerya'nın da bulunduğu 11 ülke dijital para birimini tamamen piyasaya sürerken, Çin'in halihazırda 260 milyon kişiye ulaşan pilot uygulaması, toplu taşıma, teşvik ödemeleri ve e-ticareti dahil 200'den fazla senaryoda test ediliyor.

G20 ülkelerinden 19'u merkez bankası dijital para birimi geliştirmeye yönelik çalışmalarda ileri aşamaya gelirken, bunlardan 9'u pilot uygulama aşamasında bulunuyor. Geçilen 6 ayda neredeyse her G20 ülkesi bu alanda önemli ilerleme kaydederken, bu projelere yeni kaynaklar yatırdıkları belirtiliyor.

Bu yıl 20'den fazla ülke merkez bankası dijital para birimlerinin pilot uygulamasına yönelik adımlar atmayı değerlendiriyor. Avustralya, Tayland ve Rusya pilot testlere devam etmeyi, Hindistan ve Brezilya ise 2024'te piyasaya dijital para sürmeyi planlıyor.

Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) tarafından yapılan bir ankete göre, 2030 yılına kadar 24 merkez bankasının dolaşımda dijital para birimine sahip olması bekleniyor.

Rusya'ya yönelik yaptırımların ardından çalışmalar arttı

Rusya'nın Ukrayna'da başlattığı savaş ve G7 ülkelerinin buna tepki olarak uyguladığı yaptırımlardan bu yana bankalar arasında kullanımı amaçlı "toptan" merkez bankası dijital para birimi çalışmalarının iki katına çıktığı belirtiliyor.

Halihazırda 12 sınır ötesi toptan merkez bankası dijital para birimi projesinin olduğu kaydediliyor.

Perakende kullanıma yönelik merkez bankası dijital para birimi çalışmalarındaki ilerleme ise ABD'de yavaşlarken, İngiltere ve Japonya gibi diğer G7 ülkelerinde devam ediyor. Bu ülkelerde merkez bankası dijital para birimi prototipleri geliştirilirken, gizlilik ve finansal istikrar konularında kamu ve özel sektörle görüşmelerde bulunuluyor.

ECB, dijital avro için pilot uygulamaya başlama yolunda ilerliyor

Avrupa Merkez Bankası (ECB), dijital bir avronun piyasaya sürülüp sürülmeyeceğini araştırmak için Avro Bölgesi'nin ulusal merkez bankalarıyla çalışmalarını sürdürüyor.

Banka, dijital avro için pilot uygulamaya başlama yolunda ilerliyor. Bankanın web sitesinde yer alan bilgilerde, dijital avronun, Avro Bölgesi'nde herkesin kullanabileceği bir elektronik ödeme aracı sunacağı, nakit para gibi güvenli ve kullanıcı dostu olacağı belirtiliyor.

Ayrıca, dijital avronun banknot ve madeni paraları tamamlayacağı ve insanlara ödeme araçları konusunda ek bir seçenek sunacağı kaydediliyor.

Ekim 2021'de başlayan araştırma aşamasının yaklaşık 2 yıl sürmesi ve Ekim 2023'te sona ermesi bekleniyor.

Dijital avronun nasıl tasarlanıp dağıtılabileceğinin yanı sıra pazar üzerinde yaratabileceği etkiye de bakılırken, bunun hayata geçirilip geçirilmeyeceğine daha sonra karar verileceği belirtiliyor.

Fed dijital para birimini çıkarma konusunda henüz karar vermedi

ABD Merkez Bankası (Fed) ise merkez bankası dijital para birimi çıkarma konusunda herhangi bir karara varmış değil. Fed, teknolojik araştırma ve deneyler de dahil olmak üzere çeşitli açılardan merkez bankası dijital para birimlerinin potansiyel fayda ve risklerini araştırmaya devam ediyor.

Fed Başkanı Jerome Powell, mart ayında yaptığı açıklamada, merkez bankası dijital para birimi konusunda "gerçek bir karar verme aşamasında" olmadıklarını kaydetmişti.

Son olarak Fed'in Denetimden Sorumlu Başkan Yardımcısı Michael Barr, geçen hafta yaptığı bir konuşmada, bankanın kendi dijital para birimini çıkarmaya ilişkin herhangi bir karardan "çok uzakta" olduğunu ve bu konuda ABD Kongresi'nin yetkilendirmesi halinde ilerleyeceklerini bildirmişti.

New York ve Boston dahil olmak üzere bölgesel merkez bankaları, hem toptan hem de perakende uygulamalar için araştırmalar yapıyor.

New York Fed'in, "toptan" merkez bankası dijital para birimi deneyi "Project Cedar" ile ABD'yi bu alanda araştırmadan geliştirme aşamasına taşıdığı belirtiliyor. "Project Cedar", New York Fed'in ve Singapur Merkez Bankası ile ortak bir toptan sınır ötesi merkez bankası dijital para birimi projesi olarak da öne çıkıyor.

Boston Fed de Massachusetts Institute of Technology'nin Dijital Para Birimi Girişimi ile "Project Hamilton" üzerinde iş birliği yapıyor.

Çin, dijital yuanı para birimi dolaşım hesaplamalarına dahil etti

Çin Merkez Bankası (PBoC) ise dijital para birimleri aracılığıyla yurt içi ve sınır ötesi ödeme ağlarının geliştirilmesine öncülük ediyor.

"e-CNY" olarak adlandırılan Dijital Para Birimi Elektronik Ödemeleri projesine 2017'de başlayan Çin'de, projenin 2019'da başlayan pilot uygulamasının 260 milyon kişiye ulaştığı kaydediliyor.

Mevcut ödeme kanallarını e-CNY ile daha iyi entegre etmek için çalışan Çin'in Ocak 2023'te para birimi dolaşım hesaplamalarına e-CNY'yi dahil ettiği ve dijital yuanın merkez bankasındaki nakit ve rezervlerin yüzde 0,13'ünü oluşturduğu belirtiliyor.

Merkez bankası ödeme sistemlerinin verimliliğinin artırılması, ticari perakende ödemeler sistemine destek sağlanması ve daha fazla finansal katılım, PBoC'nin bu alandaki çalışmalarının ana motivasyonları arasında yer alıyor.

Türkiye'den dijital Türk lirası çalışmalarını OVP döneminde tamamlama hedefi

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) öncülüğünde yürütülen Dijital Türk Lirası Projesi'nin birinci faz çalışmaları kapsamında, geçen yıl aralık ayında Dijital Türk Lirası Ağı üzerindeki ilk ödeme işlemleri başarılı bir şekilde gerçekleştirildi.

TCMB'den konuya ilişkin yapılan açıklamada, bankanın teknoloji paydaşları ile birlikte yürüttüğü dar kapsamlı ve kapalı devre pilot uygulama testlerine 2023'ün ilk çeyreğinde de devam edileceği bildirilmişti.

Dijital Türk Lirası İşbirliği Platformu'nun 2023'te seçili bankalar ve finansal teknoloji firmalarının katılımlarıyla genişletileceği ve geniş katılımlı pilot testlerin gerçekleştirileceği ileri fazlara geçileceği aktarılmıştı.

Bu kapsamda, dağıtık defter teknolojilerinin ödemeler ekosistemlerinde kullanımı ve anlık ödeme sistemleri ile entegrasyonu gibi konularda tasarlanan özgün mimari kurgulara ait testlere devam edileceği belirtilirken, bu yıl boyunca dijital Türk lirasının teknolojik gereksinimlerinin yanı sıra iktisadi ve hukuki çerçevesine dair çalışmalara da öncelik verileceği kaydedilmişti.

TCMB Başkanı Hafize Gaye Erkan da 2024-2026 dönemini kapsayan Orta Vadeli Program'a (OVP) ilişkin geçen hafta gerçekleştirilen toplantıda, projenin ikinci faz hazırlıklarının sürdüğünü açıklamıştı.

Birinci fazdaki çalışmalara dair bulguların yakın dönemde bir rapor olarak yayımlanacağına işaret eden Erkan, OVP döneminde dijital Türk lirası çalışmalarını tamamlamayı planladıklarını belirtmişt