wetenschap

UvA-student Margot Morssinkhof voelde zich niet zichzelf tijdens het gebruik van de anticonceptiepil. Nu promoveert ze op het verband tussen depressie en hormoongebruik bij Amsterdam UMC en het OLVG. Zeven vragen aan Margot over de (on)zin en de bijwerkingen van de pil.

Als promovendus die onderzoek doet naar de pil wordt Margot Morssinkhof om half vier ’s nachts op feestjes geregeld ondervraagd over welke anticonceptiepil nu het beste is. Overdag snijden mensen dat onderwerp minder makkelijk aan, merkt zij. Het wordt zelfs nog wel eens ongemakkelijk. ‘Je zit gelijk in drie taboes: depressie, menstruatie en seks. Mensen zeggen wel eens dat ze het niet netjes vinden om het daarover te hebben.’

Tien jaar geleden, toen ze nog psychobiologie studeerde, ervoer ze zelf wat het gebruik van de pil met je kan doen. ‘Ik merkte dat ik me anders voelde: ik werd niet meer blij van dingen waar ik normaal wel blij van word en raakte snel geïrriteerd.’

Met haar klachten kon ze nergens terecht. Haar huisarts verwees haar door naar de studentenpsycholoog en online en in de wetenschappelijke literatuur kon ze nauwelijks iets vinden. Pas toen ze besloot een tijdje te stoppen met de pil voelde ze zich weer de oude. ‘Toch bleef het onderwerp me intrigeren en ik besloot dat ik erop wilde promoveren.’

Kun je nu wel of niet depressief worden van de pil?

‘Er zijn heel veel onderzoeken met verschillende opzetten. Zo zijn er studies die aantonen dat er geen aantoonbaar verschil is tussen vrouwen die aan de pil zijn en vrouwen die dat niet zijn. Daarbij moet je bedenken dat tevreden gebruikers doorgaan met de pil en ontevreden gebruikers er misschien sneller mee stoppen.’

‘Een studie uit Scandinavië kon met data van het bevolkingsregister achterhalen of vrouwen die startten met de pil, in de jaren daarop een verhoogde kans op depressie hadden. In het eerste jaar na de pilstart was die kans inderdaad anderhalf keer hoger als daarvoor. Met uitschieters onder de tieners, bij wie het risico in het eerste jaar na pilgebruik verdubbelde. In de jaren daarna was er geen verhoogd risico.’

Is er een verband tussen pilgebruik en depressie of veroorzaakt pilgebruik depressie?

‘Het is associatieonderzoek. Een oorzaak is heel moeilijk aan te tonen. Dat kan alleen een placebogecontroleerde studie doen. Dat wordt wel gedaan, maar in kleinere groepen. Een van de bezwaren tegen de Scandinavische studie is dat we ook zien dat tieners uit lagere sociaaleconomische klassen vaker beginnen aan de pil. Dat zijn dezelfde meisjes die ook meer risico lopen op een depressie. Er zit altijd ruis doorheen. Dus nee, een oorzakelijk verband is echt niet aan te tonen.’

Dus er is geen direct bewijs dat mensen depressieve klachten krijgen van de pil?

‘Er zijn wat indicaties. Dat heeft alles te maken met hoe je naar de data kijkt. In het onderzoek voor mijn promotie gebruikten we de data van de Nederlandse studie naar Depressie en Angst (NESDA). Daarin zijn 1200 vrouwen door de jaren heen gevolgd. Splits je de data op in pilgebruikers en niet-pilgebruikers op een moment in de tijd, dan zie je geen verschillen. Maar kijk je binnen de subgroep van vrouwen die over de tijd heen wisselen tussen pilgebruik en geen pilgebruik, dan zie je wel degelijk stemmingsklachten. Dat was voor mijn een moment van inzicht, ik ben een van die wisselaars. Misschien gaan vrouwen dus zelf experimenteren met wat werkt.’

‘Daarnaast is er ook een placebogecontroleerde studie uitgevoerd bij een groep vrouwen die al eerder last had van de pil. De helft kreeg een placebo, de andere helft de pil. De vrouwen die de pil kregen merkten het verschil, terwijl de placebogroep nergens last van had. Dat is dus een indicatie dat je wel degelijk bijwerkingen kunt ervaren van de pil.’

Dus het is persoonsgebonden of je last hebt van de pil of niet?

‘Ja, dat vermoeden hebben we wel. Sommige vrouwen zijn waarschijnlijk extra gevoelig voor hormoonschommelingen, andere vrouwen hebben nergens last van. Dus er moet iets zijn in je lichaam dat extra gevoelig is voor hormonen of niet.’

‘Als tienermeiden de pil gaan gebruiken wordt de kans op stemmings- en angstproblemen mogelijk verdubbeld’

Maak jij je zorgen over de pil?

‘Over mezelf maak ik me geen zorgen. Over tienermeiden wel. Zij zijn al een kwetsbare groep voor stemmings- en angstproblemen en als je de pil gaat gebruiken wordt die kans mogelijk verdubbeld. Een andere studie waar ik van schrok, toonde aan dat vrouwen die als tiener de pil slikken op volwassen leeftijd vaker depressief zijn. Wat als de pil, net als alcohol, je hersenontwikkeling beïnvloedt waardoor je sneller depressief wordt? Dan zal de pil voor tieners niet zo makkelijk meer worden voorgeschreven.’

‘Wat ik wel een goede ontwikkeling vind is dat ik steeds meer gesprekken om me heen zie over de pil. En dat vrouwen stoppen met de pil omdat ze bijwerkingen hebben. Dat is ook gelijk mijn tip, heb het er eens over met vriendinnen of je moeder.

Ben je niet bang dat het minder wetenschappelijk wordt als vrouwen onderling gaan overleggen over de voor- en nadelen van de pil?

‘Ja, ik heb ook wel mensen gesproken die bijvoorbeeld zeggen dat iedereen een depressie krijgt van de pil en z’n libido kwijtraakt. Ik denk dat dat onterecht is, er zijn mensen die echt nergens last van hebben als ze de pil gebruiken. Ik denk dat hier ruimte moet ontstaan voor nuance: een deel heeft er wel last van, een deel niet. Allebei hebben ze gelijk. En voor die nuance is onderzoek nodig.’

Gebruik je zelf nog de pil?

‘Nee, ik ben overgestapt naar een hormoonspiraal. Anders dan de pil, die verschillende soorten synthetische hormonen afgeeft aan je lichaam, geeft de hormoonspiraal maar één soort hormoon af en in een lagere dosering. Dit omdat het spiraaltje de hormonen direct afgeeft in de baarmoeder en fysiek zorgt dat het embryo zich niet kan nestelen.’

Beter de pil, of beter een spiraaltje?

‘Dat is persoonlijk. De spiraal is de afgelopen jaren in opkomst, terwijl het pilgebruik wat afneemt. Er zijn ook super goede anticonceptie keuzehulpen zoals die van de Rutgers Stichting. Maar wat vaak over het hoofd wordt gezien is dat er meerdere soorten pillen zijn en je voor een lagere dosering kunt gaan. Zo ken ik mensen die van de Microgynon-pil zijn overgestapt naar een andere pil, bijvoorbeeld de Yasmin-pil.’

‘Wat je ook kiest, let het eerste halfjaar gewoon goed op jezelf. In die periode is het ‘risico’ op bijwerkingen het grootst. Wat kan helpen is om in die periode een menstruatie-app bij te houden om te kijken of je stemmingswisselingen hebt. En laat je niet aanpraten dat het tussen de oren zit als je ergens last van hebt!’